Elena stond buiten, in de zon maar ook in de kou -het vroor net niet- naar de vluchtelingen te kijken die al twee, drie dagen in toenemende aantallen voorbijkwamen. De meesten waren de steden aan de kust ontvlucht, nu de oorlog daar niet meer te harden was, en op weg naar het noordwesten, naar Polen, Slowakije of Hongarije. Meestal reden ze snel door maar sommigen stopten om sigaretten te kopen, of aan de overkant bij de kruidenier voor etenswaren. De voorraden van Samman Kovalenko slinkten snel. De verhalen van de vluchtelingen waren ten hemel schreiend. Gebouwen waren door raketten getroffen, mensen waren bedolven of gewond. Op straat waren burgers beschoten, enkelen lieten er hun leven; het was vreselijk geweest. Hun leger en de vele vrijwilligers deden wat zij konden maar moesten beetje bij beetje terrein prijsgeven. De verhalen spraken van ontreddering.

Svetlana kwam nog even overlopen en omhelsde haar. ‘Hoe gaat het nou kindje, red je het een beetje?’ Het ging wel, het was zwaar, maar het ging wel. Elena voelde zich schuldig dat het verdriet niet echt van haar was af te lezen. Boris was maar pas een paar dagen dood en nog had ze niet gehuild, ze schaamde zich daarvoor. Vijftien jaar geleden waren zij getrouwd. Boris was een sterke grote vent die geliefd was bij zijn maten. Ze waren erg verliefd en konden de etage boven de tabakszaak huren. De eerste tijd hadden ze het geweldig naar hun zin maar helaas raakte Elena niet zwanger. Toen na vele onderzoeken bleek dat er aan Elena niets mankeerde sloeg de stemming om. Boris wilde zich niet laten onderzoeken en werd afstandelijker en stiller. Aanvankelijk had ze medelijden met Boris en probeerde hem te steunen en te verleiden tot een onderzoekje, hoe erg kan dat zijn? Het onderzoek wees echter uit dat er weinig zaadcellen waren die bovendien niet goed gevormd waren; de kans op zwangerschap was klein. De klap voor Boris was groot, te groot, het enige wat Boris buiten zijn werk nog deed was vissen en voetbal kijken op tv. Elena stortte zich in haar werk als schoonheidsspecialiste. Ze werkte voornamelijk op locatie, bij de mensen thuis of in de salon van een relatie. Het echte genieten was voorbij, de relatie verbrokkelde snel en er kwam niet veel voor in de plaats. Ieder ging zijn of haar eigen gang, naar buiten toe hielden ze zo goed en kwaad als dat ging de schijn op.

Even eerder was zij – zoals gebruikelijk- buitenom de winkel binnen gekomen, er waren geen klanten. Mykola was aan het rommelen met boeken en bladen waar geen vraag meer naar was. Ze rilde want het was koud buiten, hij zag het. ‘Was binnendoor gekomen, de tussendeur’, en hij wees naar die deur alsof ze niet wist waar die was. ‘Nee, je privacy…toch?’. ‘Ben je mal, mijn privacy begint daar’, en hij wees naar de deur tussen zijn winkel en zijn woongedeelte; een kamer, keuken en slaapvertrek. Zijn toilet was in de winkel, onder de trap naar de etage van Elena. Elena kwam vragen of Mykola het goed vond dat zij één of twee, misschien drie mensen in haar vertrekken zou opnemen, nu er zoveel vluchtelingen door het dorp kwamen, als doorreis of om even te blijven. De sigarenboer krapte op zijn hoofd, hier moest hij even over nadenken. ‘Zoveel ruimte heb je toch ook weer niet boven?’ Maar dat viel wel mee volgens Elena. Behalve een flinke woonkamer en keuken had ze een badkamer/toilet een slaapkamer met een dubbel bed en nog een kamer met een enkel bed waar zij zelf was gaan slapen. Er was ook nog een klein kamertje wat ze eerst als praktijkruimte bedoeld had maar had ervan af gezien vanwege de toch wel geringe afmetingen. Er konden best wel logees bij, bijvoorbeeld een vrouw met kind. Mykola vond het goed. Wel maakte hij zich zorgen of er wel genoeg te eten zou blijven voor extra monden.

Terwijl Elena naar de vele vluchtelingen keek, ze zou er zo een paar kandidaten uit kunnen halen, {genoeg keus}, zag ze Samman de kruidenier de dubbel-asser  die nog niet opgehaald was aan zijn auto koppelen. Ze stak de straat over en vroeg hem naar de bekende weg: ‘ga je voorraden ophalen?’ Ja, hij wilde proberen bij zijn leverancier nog wat etenswaren los te krijgen, hij raakte vreselijk snel door zijn voorraden heen, vooral meel. ‘Heb je tijd Elena, kun je Svetlana een beetje helpen in de winkel?’, hij zou pas de volgende dag terug zijn. En dat deed Elena samen met een buurjongen die ook gevraagd was. Toen kwam er bericht dat op het kerkplein melk uitgedeeld werd. Svetlana en Elena verzamelden snel kannen en emmers en Elena reed met de buurjongen met de auto naar het plein terwijl Svetlana op de winkel bleef passen. De melkveehouder die een stuk verderop zijn bedrijf had kon zijn melk niet meer kwijt aan de melkfabriek omdat die door raketaanvallen buiten bedrijf geraakt was. De boeren moesten wel blijven melken en deelde nu de melk uit aan wie het maar hebben wilde.

De tankwagen reed van dorp naar dorp. Er stond een flinke rij voor de wagen en zij sloten zich daarbij aan. Terwijl zij op hun beurt wachten stopte er een auto waar twee vrouwen uitstapten, er twee tassen werden uitgeladen en de auto weer vertrok. Ze vrouwen zagen er uitgeput uit. De ene was een flinke vrouw geweest, zag ze, met een bos krullend bruin haar maar had nu roodomrande ogen. De andere vrouw was kleiner en had een kort blond koppie met een neuspiercing, zij droeg een kind, een baby nog, dik ingepakt. ‘Blijf in de rij’, commandeerde Elena de jongen en liep op de vrouwen af en groette hen. Ze zochten een plek om te overnachten zei de vrouw met de krullen. ‘Kom maar mee’, antwoorde Elena en begeleide hen naar de auto. ‘Even melk halen en dan breng ik jullie naar mijn huis, ik heb plek’. Zij met de krullen stapte eerst in en pakte het kind aan, Elena hield de deur open voor de blonde die haar aankeek terwijl ze instapte. Het was een schok, een ontploffing in haar hoofd, een herkenning van het onbekende. Al haar haren op armen, rug en benen gingen recht overeind staan. Wat was dit? Elena kreeg het warm en een kleur. De blonde glimlachte even, brutaal. Elena dacht dat ze naar de rij terug strompelde, ze was alle realiteit kwijt. Wat was dit! De jongen vroeg haar iets maar ze hoorde het niet. Hij keek haar verbaasd aan. Na het vullen van twee kannen en twee emmers reden ze stapvoets terug om de melk niet over de rand te laten klotsen. Svetlana stond al op hun te wachten en laadde de melk uit. Elena stelde de vrouwen aan haar voor. Ze bleken Halyna, de krullenkop en Tanya te heten, de baby, een meisje, luisterde naar de naam Klarysa.

Zo kwam Elena aan haar logees. Ze installeerde de vrouwen en stelde hen ook aan Mykola voor. Elena stelde voor dagelijks de avondmaaltijd gezamenlijk te nemen, de vrouwen zouden koken. Voor Mykola was het even een hele verandering, sinds zijn vrouw overleed, al 18 jaar geleden, at hij alleen en kookte hij voor zichzelf. Hij ervaarde de maaltijden als een feest, maar nog meer verrassingen zouden volgen. Het kind was van Halyna, haar man vecht in het leger aan de Zwarte Zeekust. Elena zwijmelde bij het zien van de baby en was er als de kippen bij als ze gevoed of verschoond moest worden. Tanya genoot van de moederkloeken; haar zus en Elena en participeerde niet in de verzorging van Klarysa nu het niet nodig was. Aanvankelijk sliepen de zussen en de baby in het grote bed en Elena in het éénpersoonsbed in de kamer ernaast. Maar na een paar dagen scoorde Elena een kinderbedje en sliep ze samen met Tanya in het grote bed, er opende zich een hele nieuwe wereld.

Mykola

De stroom vluchtelingen werd allen maar groter en de vrouwen dachten erover om ook de wijk te nemen en Oekraïne te verlaten. Mykola moedigde dit, met veel pijn in het hart, aan. Hij zag ook wel dat een beslissing genomen moest worden, blijven zou wel eens kunnen betekenen dat je te laat naar veiligheid op zoek gaat. Op een avond werd besloten dat de vrouwen, inclusief Elena, naar het buitenland zouden vertrekken. Ze tafelden lang na en trokken een tweede en derde fles wijn open. Het was een beladen gesprek. Omdat het nog redelijk veilig was in dit dorp besloten ze dat ze over een week zouden vertrekken met de auto van Boris, of eerder als de situatie daarom vroeg. Mykola ging treurig naar bed, immers, hij zou dit uitermate plezierige gezelschap ernstig missen. Toen hij, rozig van de drank, insliep hoorde hij zijn slaapkamerdeur opengaan. ‘Wat is dit?’ ‘Ssstttt’, was het antwoord. Elena kwam met een kaars binnen. Ze zette de kaars op een kastje en trok haar japon over haar hoofd uit. ‘Ik kom bij jou slapen…goed?’ Het kaarslicht streelde haar borsten. Toen Mykola haar ontving in bed en even haar borst aanraakte raakte hij alle realiteitszin kwijt en dompelde zich onder in een zee van genot, zij ontving hem met alle liefde. Toen hij ’s morgens wakker werd was zijn bed leeg. Hij herinnerde zich dat zij midden in de nacht nogmaals tot elkaar gekomen waren. Hij schudde zijn hoofd, ‘wat maak ik mee’, dacht hij in trans. Pas ‘s middags kwam Elena bij hem in de winkel, al waar hij haar zijn liefde verklaarde. Maar Elena schudde vriendelijk haar hoofd en kuste hem op zijn mond. Ze zou het hem uitleggen. Ze wilde een kind. Ze zou hem iedere nacht die hen nog restte in zijn bed opzoeken en iedere morgen weer weg zijn. Ze hield van hem maar was verliefd op Tanya. Over een dag of vijf zou ze zien of opoe weer op bezoek komt. Zo niet dan was ze zwanger. Dan gingen ze weg, naar wellicht Polen en dan door naar ieder land die hen hebben wilde. Ze zou hem schrijven. En zo gebeurde, nog vier nachten kwam Elena slapen en ontving hem dubbel zo vaak. Mykola huilde bittere tranen toen hij de drie vrouwen en kind, en wie weet wie nog meer, op een vroege morgen uitzwaaide. Toen er die middag een legertruc in het dorp stopte, op weg naar de kust,  vroeg hij hen te wachten. Hij trok dikke kleren aan en nam het geweer. Samman zag het en ook hij hief zijn arm op ten teken te wachten. Ook hij kwam met zijn geweer naar buiten. Op advies van een medestrijder deden ze hun ringen af; geen oorlogsbuit voor de Russen! Mykola nam zijn twee ringen, ook die van zijn vrouw die om zijn pink zat, en ook Samman wurmde zijn ring af en gaf die aan Svetlana die ook op die van Mykola zou passen. Mykola stapte als laatste in. Hij voelde zich licht in zijn hoofd, het duizelde hem. Gevoelens van allerlei aard botsten in zijn hoofd en lijf. Hij wilde schreeuwen en plotseling deed hij dat ook; ‘Voor een vrij Oekraïne, ten oorlog verdomme!!!’             En ten oorlog gingen ze.